Bestuursrechters moeten hun evenredigheidstoets van maatregelen zoals een woningsluiting of een dwangsom aanpassen, vinden de staatsraden advocaat-generaal Rob Widdershoven en Peter Wattel. Bestuursrechters zouden de evenredigheid van bestuurlijke maatregelen moeten toetsen zoals dat in het Europese recht gebeurt.
Bij een evenredigheidstoets wordt gekeken of een maatregel en gevolgen daarvan wel evenredig (wel in verhouding) zijn.
De sluiting van (drugs)panden in Wijchen komt niet vaak voor en evenmin dat de ingreep wordt voorgelegd aan de rechter omdat de gedupeerde vindt dat hij daarmee te zwaar gestraft wordt voor een vergrijp dat meestal door een ander – in het geval van drugs vaak een huurder – is gepleegd.
Drietrapsraket
In hun deze week uitgebrachte conclusie stellen Widdershoven en Wattel dat de bestuursrechter hierbij de drietrapsraket uit het Europese recht zou moeten volgen:
- de maatregel eerst beoordelen op de geschiktheid voor het nagestreefde doel;
- dan de noodzakelijkheid (is er geen minder ingrijpende maatregel?) toetsen;
- en vervolgens kijken naar de duur van een woningsluiting of de hoogte van een dwangsom.
Daarnaast vinden de staatsraden advocaat-generaal dat de bestuursrechter een bestuurlijke maatregel ook aan het evenredigheidsbeginsel moet kunnen toetsen als de wet bepaalt dat de maatregel verplicht moet worden opgelegd.
Grondwet
De staatsraden advocaat-generaal verdiepten zich in de zaak op verzoek van de voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. In welke gevallen een bestuurlijke maatregel kan worden opgelegd, kan zijn geregeld in beleid, een algemeen verbindend voorschrift (bijvoorbeeld een ministeriële regeling) of een wet die door het parlement is aangenomen. In de eerste twee gevallen wordt de rechterlijke evenredigheidstoets volgens de staatsraden advocaat-generaal niet beperkt door de Grondwet of enige andere regel.
Europees recht
Wanneer een bestuurlijke maatregel verplicht moet worden opgelegd op grond van een wet die door het parlement is aangenomen, dan is er in beginsel alleen ruimte voor een evenredigheidstoets als daar een basis voor is in het Europese recht of rechtstreeks werkend internationaal recht. De rechter kan de wet wel in een concrete zaak buiten toepassing laten, maar alleen als de onevenredigheid het gevolg is van een omstandigheid die de wetgever niet in zijn afwegingen heeft betrokken.
