Herm Gerits biedt u drie hoorcolleges aan over het leven en werk van Nederlands grootste filosoof Spinoza. U maakt in deze bijeenkomsten bijvoorbeeld kennis met zijn ideeën over het wezen van god en het universum. Zijn opvatting hierover waren in de tijd waarin hij leefde letterlijk levensgevaarlijk.
Toegangsprijs per hoorcollege: leden € 7,50 en niet-leden € 8,50. Kaarten voor deze avond kunnen gereserveerd worden op www.bibliotheek-wijchen.nl of door te mailen naar [email protected].
Groep 1 woensdagochtend vanaf 10.00 uur, 26 oktober, 2 en 9 november.
Groep 2 donderdagavond vanaf 20.00 uur, 27 oktober, 3 en 10 november.
de Bibliotheek Wijchen, Campuslaan 8, 024 – 64 171 44.
Het bouwwerk van christelijke en joodse religie moest eraan geloven. Spinoza heeft zich verder uitvoerig beziggehouden met de vraag – wat is de mens? De beantwoording van deze vraag is vaak verrassend concreet en kan zelfs tot op de dag van vandaag als modern gekenschetst worden. Al is de mens gericht op geluk, hij is vrijwel altijd oorzaak van zijn eigen ellende. Maar hij is ook een praktisch filosoof en toont aan dat de mens niet weerloos is tegen verdrietige of ziekmakende oorzaken; je kunt hem gerust een soort filosofi- sche psychotherapeut noemen. Tenslotte gaan we uitvoerig in op de grondslagen en organisatie van de staat. In een tijd waarin democratie in de wereld hooguit hier en daar een flauwe voorafschaduwing laat zien, houdt hij een pleidooi voor deze regeringsvorm. Het draagvlak en daarmee het vertrouwen van het volk (de menigte) in de regering is in de democratie immers het grootst. Hoewel Spinoza doorgaans praktisch en concreet is, bereikt hij regelmatig ook een hoog abstractieniveau. Waar dat nodig is zal de stof met voorbeelden verduidelijkt worden.
Eerste college: De grondslagen van het denken van Spinoza
In deze bijeenkomst zetten we het vizier op de Hollandse samenleving van de 17e eeuw waarin het leven van Spinoza zich afspeelde. Het gaat alleen om die gebeurtenissen en feiten die van invloed zijn op zijn werk. Dat zelfde geldt ook voor zijn biografie. Welke ontwikkelingen in zijn leven verklaren zijn manier van denken.
Het werk van Spinoza is gebaseerd op drie peilers.
God/natuur. Waarop is de gehele werkelijkheid gebaseerd en welke zijn de kosmische wetten van die werkelijkheid? Welke plaats heeft de mens daarin? Wat is de plaats en de aard van de religie? Conatus. Dit is een centraal begrip de filosofie van Spinoza. Hieronder verstaat hij de levensdrift, maar ook het streven naar groei en toename van macht. Dit is overigens niet alleen een kenmerk van de mens. Causaliteit. Alles, ook gedachten, is een kwestie van oorzaak en gevolg. Dit uitgangspunt heeft grote gevolgen. Blijft er bijvoorbeeld nog iets over van de vrije wil? Nee. Ligt daarmee ook de toekomst vast? Nee. Is de mens nog wel moreel verantwoordelijk? Nee. Maar dan wordt het toch een puinhoop? Nee. Deze en andere vragen die uit het consequent toegepaste beginsel van oorzaak en gevolg voorkomen komen in dit college aan de orde.
Tweede college: Visie van Spinoza op de mens
Wat is de positie van de mens ten opzichte van al het andere? Hoe bijzonder is hij eigenlijk? Hij bestaat uit materie en geest, maar al het andere bestaat daar ook uit. Een deel van Spinoza’s filosofie is de passieleer. Die beschrijft emotie en denken. Hij onderscheidt verschillende niveaus van voelen en denken: de waan, de rede en de intuïtie. Elk niveau heeft zijn eigen relatie met de waarheid, maar ook met het geluk. Het eerste en enige werk dat onder zijn eigen naam is verschenen is een reactie van Spinoza op Descartes. We gaan de verschillen na van beide filosofen op hun visie op de mens.
Derde college: De basis en organisatie van de staat
Thomas Hobbes had veel invloed op Spinoza. Maar Spinoza zou Spinoza niet zijn als hij de kern van de leer van Hobbes niet zou verwerpen. Een vergelijking van beide leerstukken over de grondvesten van de staat geeft inzicht in de basis van hun denken over de natuurstaat en de politieke staat. Voorts maakt dit duidelijk wat hun opvattingen zijn over een goede organisatie ervan. Hun visies lopen bijvoorbeeld sterk uiteen als het aankomt op democratie. Met John Locke deelt Spinoza de opvatting over tolerantie en pluriformiteit van de samenleving. Maar hier gaat Spinoza veel verder. Waar Locke tolerantie bepleit voor alle christelijke groepen breidt Spinoza tolerantie uit voor alle groepen, reden waarom Jonathan Israel Spinoza indeelt bij de radicale verlichters.
Recht is macht. Spinoza is in het maatschappelijk en politieke denken geen idealist, wel een op nut geïnspireerde realist. Realisme en niet idealisme brengt hem tot een voor de 17e eeuw (en zelfs nu nog) zeer vergaande opvatting over vrijheid van meningsuiting.
